دعا و نیایش، خواندن خداوند و اجابت شنیدن از اوست. دعا و نیایش اساسا فرآیندی دو جانبه است که از سه رکن انسان، خدا و محتوای نیایش تشکیل شده است. در دعا، خدا را می‌خوانیم و از او می‌شنویم؛ احساس نیاز مطلق می‌کنیم و خداوند غنای مطلق است؛ دستان خود را بلند می‌کنیم و خداوند دستگیری‌مان می‌کند.
دعا و نیایش یعنی یاد خدا، و اجابت یعنی پذیرش یاد خدا توسط ذات مقدس و مبارک او. اصولا نتایج مادی نیایش‌هایی که در آنها طلب و حاجتی از زندگی روزانه و دنیوی خویش را می‌خواهیم؛ مبهم، ناآشکار، آمیخته به اسباب و علل این جهانی، در شکل رحمت و برکت نامرئی و مخلوط با دیگر پدیده‌ها به ما ارزانی می‌شود.
در یک تحلیل عرفانی، گاهی خداوند حاجت بنده خویش را نمی‌دهد تا او را به دنبال خویش بکشاند و در مقام وصل نگه دارد. زیرا می‌داند و می‌بیند که اگر بنده حاجتش را زود بگیرد؛ مناجات با خدا را رها می‌کند و در مقام فراق سکنی می‌‌گزیند.
گاهی اوقات حتی به اصرار و با شرایط دعا و نیایش حقیقی از خداوند چیزی می‌طلبیم و حاجتی می‌خواهیم؛ ولی هر چه بیشتر دعا و نیایش می‌کنیم، کمتر به حاجت خود می‌رسیم. گاهی به شدت دعا و نیایش می‌کنیم و خدا را به تضرع می‌خوانیم. از خداوند کسب نعمتی و دفع نقمتی را می‌طلبیم. امید بر دری می‌بندیم و تصور می‌کنیم که خداوند دعای ما را از همان مجرا مستجاب خواهد کرد؛ اما باید بدانیم خداست که نسبت به ما آگاهی کامل دارد و همیشه بهترین را برای بنده‌اش می‌خواهد.
پس بکوشیم دین و دعا، معنویت و مناجات و خداخواهی و حاجت خواهی ما در ستیز با قرآن کریم و عقل سلیم نباشد. دنیا را از خدا و مجاری و قانونمندی تکوینی خدادادی آن بخواهیم و آخرت را از خدا و از مجاری و قانونمندی تشریعی خدادادی آن طلب کنیم.
اجابت دعا بازده فرعی و محصول جانبی فرآیند خداخواهی، راز و نیاز و دعا و نیایش مطلوب است. هر کسی به قدر همت و به اندازه ظرفیت خود به اجابت نیز نیم‌نگاهی دارد و باید داشته باشد. اما از دوست باید خود دوست را طلبید.